โลกดิจิทัลก้าวไกลสร้างความเปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็วต่อวิถีชีวิต การทำงาน และธุรกิจอุตสาหกรรมในประเทศไทย กองทุนพัฒนาสื่อปลอดภัยและสร้างสรรค์ ร่วมกับ คณะวิศวกรรมศาสตร์ กลุ่มสาขาวิชาเทคโนโลยีการจัดการระบบสารสนเทศ มหาวิทยาลัยมหิดล เผยผลสำรวจสถานการณ์รู้เท่าทันสื่อสารสนเทศและดิจิทัลของคนไทย ปี 2563 – 2564 ชี้ประเด็นการเข้าถึง การประเมิน และการสร้างอยู่ในระดับดี ห่วงกลุ่มผู้สูงอายุอาจถูกหลอกลวงสินค้าด้านสุขภาพ พร้อมลงนามความร่วมมือ 5 หน่วยงาน เดินหน้าพัฒนายกระดับศักยภาพทางดิจิทัลของคนไทย อนาคตสร้างเว็บไซต์และแอปการประเมินด้วยตนเองและได้รับใบรับรองด้วย
ในโอกาสนี้ กองทุนพัฒนาสื่อปลอดภัยและสร้างสรรค์ ผนึกพลังความร่วมมือลงนาม MOU 5 หน่วยงาน ประกอบด้วย กองทุนพัฒนาสื่อปลอดภัยและสร้างสรรค์, มหาวิทยาลัยมหิดล (คณะวิศวกรรมศาสตร์), สำนักงานคณะกรรมการดิจิทัลเพื่อเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ, กองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ, มูลนิธิส่งเสริมสื่อเด็กและเยาวชน โดยมีวัตถุประสงค์ เพื่อร่วมพัฒนาการรู้เท่าทันสื่อสารสนเทศและดิจิทัลของคนไทย รองรับสังคมและเศรษฐกิจดิจิทัล ส่งเสริมการใช้สื่ออย่างมีคุณภาพ ประกอบด้วย ส่งเสริมการขับเคลื่อนไปสู่เป้าหมายข้างต้น โดยทั้ง 5 ฝ่ายจะร่วมมือกันในการส่งเสริม สนับสนุน และพัฒนาความรู้ ความเข้าใจ และทักษะในการใช้เทคโนโลยีดิจิทัลให้เกิดประโยชน์และสร้างสรรค์
ผศ.ดร.สุภาภรณ์ เกียรติสิน หัวหน้ากลุ่มสาขาวิชาเทคโนโลยีการจัดการระบบสารสนเทศ คณะวิศวกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล กล่าวว่า กองทุนพัฒนาสื่อปลอดภัยและสร้างสรรค์ ร่วมกับ คณะวิศวกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล สาขาวิชาเทคโนโลยีการจัดการระบบสารสนเทศ ได้ดำเนินการสำรวจสถานการณ์การรู้เท่าทันสื่อ สารสนเทศ และดิจิทัลของประชาชนไทย พ.ศ. 2563 – 2564 ผ่านช่องทางออนไลน์ มีผู้ร่วมตอบแบบสำรวจ 5,239 คน ผลสรุปพบว่า ประชาชนไทยมีคะแนนการรู้เท่าทันสื่ออยู่ในระดับดี (70%) โดยการสำรวจแบ่งเป็น 3 ด้าน ได้แก่ การเข้าถึงอยู่ในระดับดี (66%) การประเมินอยู่ในระดับดี (74%) และการสร้างอยู่ในระดับดี (71%) ผลการสำรวจชี้ให้เห็นความสำคัญของการตระหนักรู้เท่าทันสื่อให้กับประชาชนทุกกลุ่มวัย อาจใช้วิธีให้ Influencer ที่มีอิทธิพลเป็นแบบอย่างที่ดีต่อประชาชนในการนำเสนอผ่านสื่อออนไลน์และสื่อดั้งเดิม (โทรทัศน์ สื่อสิ่งพิมพ์) การเปิดช่องโทรทัศน์ดาวเทียมเพื่อเป็นอีกช่องทางในการถ่ายทอดเนื้อหาการรู้เท่าทันสื่อ การให้ข้อเท็จจริง และแนะนำการใช้อินเทอร์เน็ตแก่ประชาชน รวมถึงแผนในอนาคตจะมีการพัฒนาเว็บไซต์และแอปพลิเคชัน รู้เท่าทันสื่อ (Media Information and Digital Literacy Assessment : MIDL-A) เพื่อเป็นแหล่งเรียนรู้ด้านการรู้เท่าทันสื่อให้กับประชาชน มีการประเมินระดับการรู้เท่าทันสื่อด้วยตนเอง พร้อมรายงานผล และได้รับใบรับรอง (Certificate) เมื่อผ่านการประเมิน ตลอดจนการแนะนำสิ่งที่ควรเรียนรู้เพิ่มเติมจากผลการประเมิน
ดร.ธนกร ศรีสุขใส ผู้จัดการกองทุนพัฒนาสื่อปลอดภัยและสร้างสรรค์ กล่าวว่า จากผลสำรวจกลุ่มเด็กและเยาวชนมีคะแนนการรู้เท่าทันสื่อสูงที่สุดอยู่ในระดับดี (72%) และมีพฤติกรรมการใช้สื่อหลากหลายช่องทาง ซึ่งสอดคล้องกับผลสำรวจที่พบว่าการใช้สื่อหลายช่องทาง มีแนวโน้มการรู้เท่าทันสื่อและสารสนเทศดีขึ้น ดังนั้นแนวทางการพัฒนาควรยกระดับส่งเสริมเด็กและเยาวชนให้มีการรู้เท่าทันสื่อเพิ่มขึ้นให้อยู่ในระดับดีมาก (80% ขึ้นไป) โดยการเสริมเนื้อหาการรู้เท่าทันสื่อในหลักสูตร การจัดกิจกรรมส่งเสริม อาทิ กิจกรรมฝึกฝนทักษะการใช้สื่อ การประกวดผลิตสื่อ ส่วนปัญหาของเด็กและเยาวชนส่วนใหญ่ที่พบ คือค่าใช้จ่ายในการใช้งานอินเทอร์เน็ต จึงควรให้การสนับสนุนบริการอินเทอร์เน็ตจากทั้งภาครัฐและผู้ให้บริการอินเทอร์เน็ต
ในกลุ่มคนวัยทำงานมีคะแนนการรู้เท่าทันสื่ออยู่ในระดับดี (64-70%) ส่วนใหญ่พบปัญหาการถูกละเมิดข้อมูลส่วนบุคคลและความเป็นส่วนตัว จึงควรส่งเสริมการรู้เท่าทันสื่อให้กับบุคลากรในหน่วยงาน ส่งเสริมให้เข้าใช้เว็บไซต์และแอปพลิเคชันรู้เท่าทันสื่อ จัดการอบรมให้ความรู้โดยหน่วยงานภาครัฐ อาทิ การอบรมของกรมพัฒนาฝีมือแรงงาน และภาครัฐให้การสนับสนุนด้านสิทธิประโยชน์ทางภาษีแก่นิติบุคคลหรือบริษัทที่จัดกิจกรรมส่งเสริมการรู้เท่าทันสื่อ ให้สามารถนำค่าใช้จ่ายดังกล่าวไปลดหย่อนภาษีได้
ที่น่าเป็นห่วงคือกลุ่มผู้สูงอายุ ที่มีคะแนนคะแนนการรู้เท่าทันสื่อต่ำที่สุด อยู่ในระดับพื้นฐาน (63%) มีพฤติกรรมใช้สื่อสังคมออนไลน์ Facebook และ Line ในการรับชมสื่อ ติดต่อสื่อสาร และค้นหาข้อมูลออนไลน์เป็นหลัก ช่องทางดังกล่าวเป็นแหล่งข้อมูลที่ยังขาดความน่าเชื่อถือ ซึ่งอาจจะทำให้เกิดการเข้าใจผิด หลงเชื่อ ไปจนถึงการถูกหลอกลวงได้ โดยเฉพาะประเด็นเนื้อหาด้านสุขภาพ เช่น กินยาหรือสมุนไพรนี้แล้วจะหายจากโรค ทั้งที่ไม่เป็นจริง หรือการถูกหลอกลวงขายสินค้า ซึ่งกลุ่มผู้สูงอายุยังขาดประสบการณ์ในการตรวจสอบข้อเท็จจริง จึงจำเป็นต้องพัฒนาส่งเสริมให้ผู้สูงอายุเกิดการรู้เท่าทันสื่อ อย่างแท้จริง ซึ่งผู้เชี่ยวชาญ และภาคีที่เกี่ยวข้อง ได้เสนอแนะแนวทางในการส่งเสริมการรู้เท่าทันสื่อในผู้สูงอายุ เช่น เริ่มจากส่งเสริมภายในชุมชน โดยการสร้างผู้นำการเปลี่ยนแปลง (Change Agent) เป็นตัวแทนถ่ายทอดความรู้ต่อให้ผู้สูงอายุในชุมชน และส่งเสริมให้เกิดกิจกรรมร่วมกันระหว่างเด็กเยาวชนและผู้สูงอายุ เน้นให้ร่วมกันตรวจสอบข้อมูลก่อนตัดสินใจ รวมถึงสร้างการตระหนักรู้ผ่านสื่อดั้งเดิมด้วยเนื้อหาที่ผู้สูงอายุสนใจ เพื่อป้องกันการถูกหลอกลวง หลงเชื่อจากสื่อออนไลน์
อย่างไรก็ตาม เพื่อให้แนวทางในการส่งเสริมการรู้เท่าทันสื่อข้างต้นเกิดประสิทธิภาพ ประชาชนสามารถเข้าถึงแหล่งเรียนรู้ กิจกรรมส่งเสริมการรู้เท่าทันสื่อต่างๆ จนเกิดการพัฒนา พร้อมก้าวเข้าสู่ เป้าหมาย “ความเป็นพลเมืองในยุคดิจิตอล” ได้อย่างภาคภูมิ หน่วยงานภาครัฐ เอกชน ประชาสังคม ทุกภาคส่วนต้องร่วมกันสนับสนุนมาตรการการส่งเสริมสนับสนุนการรู้เท่าทันสื่อดังกล่าว รวมถึงสร้างการมีส่วนร่วมกับภาคประชาชนต่อไป
อ่านสรุปสถานการณ์รู้เท่าทันสื่อสารสนเทศของคนไทยได้ที่นี่
สื่อที่จะสะท้อนสื่อด้วยกันเอง เพื่อมาตรฐานสื่อที่มีคุณภาพ
